Ομιλείτε… Ομηρικά;

Ομιλείτε… Ομηρικά;

Με το μάτι του Εποχούμενου Παρατηρητή

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ

«Από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε με την ίδια γλώσσα». Γιώργος Σεφέρης.

Η ελληνική υπήρξε στην αρχαιότητα η πιο διαδεδομένη γλώσσα στην Μεσόγειο και στην Νότια Ευρώπη κυρίως εξαιτίας του πλήθους των αποικιών που είχαν ιδρυθεί από τους Έλληνες στις ακτές της Μεσογείου και έφτασε να είναι η γλώσσα του εμπορίου ακόμα και μέχρι τα τέλη της Αλεξανδρινής περιόδου.

Η ελληνική σήμερα αποτελεί τη μητρική γλώσσα περίπου 12 εκατομμυρίων ανθρώπων, κυρίως στην Ελλάδα και την Κύπρο. Αποτελεί επίσης την μητρική γλώσσα αυτοχθόνων πληθυσμών στην Αλβανία, τη Βουλγαρία, την ΠΓΔΜ, την Ιταλία και την Τουρκία. Εξαιτίας της μετανάστευσης η γλώσσα ομιλείται ακόμα σε χώρες-προορισμούς ελληνόφωνων πληθυσμών μεταξύ των οποίων η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ρωσία, η Σερβία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Συνολικά υπολογίζεται ότι ο συνολικός αριθμός ανθρώπων που μιλούν ελληνικά ως πρώτη ή δεύτερη γλώσσα είναι γύρω στα 25 εκατομμύρια.

Ποια Ελληνική λέξη είναι αρχαία και ποια νέα; Γιατί μια Ομηρική λέξη μας φαίνεται δύσκολη και ακαταλαβίστικη; Οι Έλληνες σήμερα ασχέτως μορφώσεως μιλάμε ομηρικά, αλλά δεν το ξέρομε επειδή αγνοούμε την έννοια των λέξεων που χρησιμοποιούμε. Για του λόγου το αληθές θα αναφέρομε μερικά και τυχαία παραδείγματα για να δούμε ότι η Ομηρική γλώσσα όχι μόνο δεν είναι νεκρή, αλλά είναι ολοζώντανη.

Αυδή είναι η φωνή. Σήμερα χρησιμοποιούμε το επίθετο άναυδος.

Αλέξω στην εποχή του Ομήρου σημαίνει εμποδίζω, αποτρέπω. Τώρα χρησιμοποιούμε τις λέξεις αλεξίπτωτο, αλεξίσφαιρο, αλεξικέραυνο, αλεξήλιο, Αλέξανδρος (αυτός που αποκρούει τους άνδρες) κ.τ.λ.

Με το επίρρημα τήλε στον Όμηρο εννοούσαν μακριά, εμείς χρησιμοποιούμε τις λέξεις τηλέφωνο, τηλεόραση, τηλεπικοινωνία, τηλεβόλο, τηλεβόας, τηλεπάθεια κ.τ.λ.

Λάας ή λας έλεγαν την πέτρα. Εμείς λέμε λατομείο, λαξεύω... (μήπως και Λασίθι;;;)

Πέδον στον Όμηρο σημαίνει έδαφος. Τώρα λέμε: στρατόπεδο, πεδινός... Βατοπέδιο!

Το κρεβάτι λέγεται λέχος. Εμείς αποκαλούμε «λεχώνα» τη γυναίκα που μόλις γέννησε και μένει στο κρεβάτι.

Πόρο έλεγαν τη διάβαση, το πέρασμα, σήμερα χρησιμοποιούμε τη λέξη πορεία. Επίσης αποκαλούμε εύπορο κάποιον που έχει χρήματα, γιατί έχει εύκολες διαβάσεις, μπορεί δηλαδή να περάσει όπου θέλει, και άπορο αυτόν που δεν έχει πόρους, το φτωχό. Το ίδιο και για το «έμπορος» δηλ. αυτός που βρίσκεται «εν πορεία», όπως οι παλιοί γυρολόγοι, έμποροι που περιφέρονταν από τον ένα τόπο στον άλλο.

Φρην είναι η λογική. Από αυτή τη λέξη προέρχονται το φρενοκομείο, ο φρενοβλαβής, ο εξωφρενικός, ο άφρων κ.τ.λ.

Δόρπος, λεγόταν το δείπνο. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη λέξη «επιδόρπιο».

Λώπος είναι στον Όμηρο το ένδυμα. Τώρα αυτόν που μας έκλεψε (μας έγδυσε το σπίτι) το λέμε λωποδύτη.

Ύλη ονόμαζαν ένα τόπο με δένδρα, εμείς λέμε «υλοτόμος» -ξυλοκόπος.

Άρουρα ήταν το χωράφι, όλοι ξέρουμε τον αρουραίο.

Τον θυμό τον αποκαλούσαν χόλο. Από τη λέξη αυτή πήρε το όνομα της η χολή, με την έννοια της πίκρας. Λέμε επίσης αυτός είναι χολωμένος.

Νόστος σημαίνει επιστροφή στην πατρίδα. Η λέξη παρέμεινε ως παλινόστηση, ή νοσταλγία.

Άλγος στον Όμηρο είναι ο σωματικός πόνος, από αυτό προέρχεται το αναλγητικό.

Το βάρος το αποκαλούσαν άχθος. Σήμερα λέμε: αχθοφόρος.

Ο ρύπος, δηλαδή η ακαθαρσία, εξακολουθεί και λέγεται έτσι. Επίσης, λέμε: ρύπανση.

Από τη λέξη αιδώς (ντροπή) προήλθε ο αναιδής.

Πέδη, σημαίνει δέσιμο και τώρα λέμε πέδιλο. Επίσης χρησιμοποιούμε τη λέξη χειροπέδες και τροχοπέδη δηλ. φρένο.

Από το φάος, το φως προέρχεται η φράση «φαεινές ιδέες».

Άγχω, σημαίνει σφίγγω το λαιμό, σήμερα λέμε αγχόνη. Επίσης άγχος είναι η αγωνία από κάποιο σφίξιμο, ή από πίεση.

Βρύχια στον Όμηρο είναι τα βαθιά νερά, εξ ου και τo υποβρύχιο.

Φερνή έλεγαν την προίκα. Από εκεί επικράτησε την καλά προικισμένη νύφη, να τη λέμε «πολύφερνη νύφη».

Το γεύμα στο οποίο ο κάθε παρευρισκόμενος έφερνε μαζί του το φαγητό του λεγόταν έρανος. Η λέξη παρέμεινε, με τη διαφορά ότι σήμερα δεν συνεισφέρουμε φαγητό, αλλά χρήματα.

Υπάρχουν λέξεις, από τα χρόνια του Ομήρου, που ενώ η πρώτη τους μορφή μεταβλήθηκε - η χειρ έγινε χέρι, το ύδωρ -νερό, η ναυς έγινε πλοίο, στη σύνθεση διατηρήθηκε η πρώτη μορφή της λέξεως.

Από τη λέξη χειρ έχομε: χειρουργός, χειριστής, χειροτονία, χειραφέτηση, χειρονομία, χειροδικώ κ.τ.λ.

Από το ύδωρ έχομε τις λέξεις: ύδρευση υδραγωγείο, υδραυλικός, υδροφόρος, υδρογόνο, υδροκέφαλος, αφυδάτωση, ενυδρείο, κ.τ.λ.

Από τη λέξη ναυς έχομε: ναυπηγός, ναύαρχος, ναυμαχία, ναυτικός, ναυαγός, ναυτιλία, ναύσταθμος, ναυτοδικείο, ναυαγοσώστης, ναυτία, κ.τ.λ.

Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα παραδείγματα προκύπτει ότι:

Δεν υπάρχουν αρχαίες και νέες Ελληνικές λέξεις, αλλά μόνο Ελληνικές. Η Ελληνική γλώσσα είναι ενιαία και ουσιαστικά αδιαίρετη χρονικά. Από την εποχή του Ομήρου μέχρι σήμερα προστέθηκαν στην Ελληνική γλώσσα μόνο ελάχιστες λέξεις. (Αντίθετα, δημιουργήθηκε μεγάλος αριθμός από σύνθετες λέξεις, τα συστατικά των οποίων συνιστούν πρωτότυπες ή παράγωγες λέξεις της αρχαίας ελληνικής).

Η γνώση της ετυμολογίας και των εννοιών των λέξεων θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι μιλάμε τη γλώσσα της ομηρικής ποίησης, μια γλώσσα που, σημειωτέον, δεν ανακάλυψε ο Όμηρος αλλά προϋπήρχε χιλιετηρίδες πριν από αυτόν. Η γνώση των εννοιών των λέξεων συμβάλλει στην καλύτερη μεταξύ μας επικοινωνία.

Συνεπώς, όχι μόνο μιλούμε τη γλώσσα του Ομήρου, αλλά και άλλες γλώσσες, πολύ νεότερες έχουν δανειστεί χιλιάδες ελληνικές λέξεις και τις έχουν εντάξει στο λεξιλόγιό τους. Έτσι, τα Αγγλικά, μια γλώσσα, σχετικά νέα, από την οποία δεν υπάρχει κανένα στοιχείο πριν το 597 μ.Χ., περιέχει γύρω στις 150.000 λέξεις με Ελληνική προέλευση ή ρίζα. Στα Γαλλικά, συναντούμε 180.000 λέξεις με… ελληνική προέλευση. Για παράδειγμα, λέμε «στυλό», νομίζοντας ότι είναι γαλλική λέξη, ενώ προέρχεται από το «στυλογράφος», stylograph, σε συντομία –στυλό. Το ίδιο και στο… paper = χαρτί…. αλλά προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη “πάπυρος” όπως και το γαλλικό papier και το γερμανικό Papier.

Η κλητική του Πατέρα, είναι Πάτερ και μεταφέρθηκε στα Γερμανικά ως Fater, στα αγγλικά Father, padre ισπανικά. To ίδιο και από το Μητέρα, κλητική Μήτηρ, οπότε έγινε Mutter στα γερμανικά, mother στα αγγλικά και madre στα ισπανικά.

Το μήνυμα message, είναι το «μεσάζον» (κάτι που μεσολαβεί κατά την επικοινωνία και τη συνδιαλλαγή μεταξύ δύο ατόμων).

Το Αγγλικό “is” αποτελεί συντομογραφία του “ίστημι”, όπως και το γερμανικό “ist”

Το night… έχει προέλευση από τη “νύχτα” και το γαλλικό eglise = εκκλησία.

Venir (Γαλλικά) = βαίνω, πηγαίνω, και ecouter = ακούω.

Στα αγγλικά ο πόνος έγινε pain και το υπέρ έγινε super.

Η αντωνυμία “με” πέρασε όπως είναι σαν “me” στα Αγγλικά και στα Γαλλικά.

To «σενάριο», που το θεωρούμε ξένη λέξη είναι scenario, στα αγγλικά, από το scene δηλ. σκηνή.

Το exist (Αγγλικά) ή exister (Γαλλικά) είναι το ελληνικό «εξίστημι».

Επίσης, crisis/critical = κρίση/κρίσιμος, το sketch = σχέδιο, το all = όλα και το anchor = άγκυρα.

Λέμε… πάμε σινεμά. Η λέξη προέρχεται από την cinématographe (cine =κίνηση και graphe =γράφω), όπως την εμπνεύστηκαν οι αδελφοί Lumiere, το 1890, εφευρέτες του κινηματογράφου (κινώ + γράφω). Από εδώ, μεταφέρθηκε και σε άλλες γλώσσες, όπως: cinematography, cinerama, cinemascope, kinetics, kinematics, στα αγγλικά, cinema, cinematographe στα γαλλικά, cinematografo, ιταλικά, cine, cinematica, ισπανικά και Kino, Kinematograph, γερμανικά.

Και το κερασάκι στην τούρτα: Ποια ήταν η ΠΡΩΤΗ ΛΕΞΗ που φώναξαν στους Άγγλους οι έλληνες ναυτικοί καθώς πλησίαζαν τα Βρετανικά Νησιά με τα ωραία πλοία τους; «Ούλε!» «Ούλε!» (= Γεια σας!). Το Ούλε έγινε από τους Άγγλους: “Hallo!” / “Hello!”. Αρχαία ελληνικά, από το Ομηρικό «ούλε!» ( = χαίρε, υγίαινε), είναι τα επιφωνήματα, που ακούμε συχνά και στα γήπεδα: - Ολέ!, ολέ!, ολέ! (ισπανικά), - (Χ)αλλό!, (χ)ελλό! (αγγλικά), - Ολα-λά! ολα-λα! (γαλλικά)!!!

Φυσικά, τα παραπάνω είναι ένα μικρό και τυχαίο δείγμα της μεγάλης επίδρασης που είχε (και έχει) η ελληνική γλώσσα πάνω στις άλλες ευρωπαϊκές και όχι μόνο. Φυσικά, όχι μόνο έχουν επηρεάσει, τα ελληνικά, άλλες γλώσσες, αλλά επηρεάζεται, έντονα, ιδιαίτερα σήμερα, από άλλες. Ας αποφύγουμε, λοιπόν, -τουλάχιστον- να γράφουμε greeklish, έτσι για ευκολία. Έτσι, αλλοιώνουμε τη γλώσσα μας, για να μην πούμε ότι διαπράττουμε ένα… γλωσσικό έγκλημα!!!

Κλείνοντας, θυμόμαστε τον Οδυσσέα Ελύτη, που και αυτός δεν παρέλειψε να δώσει έμφαση στη σπουδαιότητά της:

«Τή γλώσσα μοῦ ἔδωσαν ἑλληνική· τὸ σπίτι φτωχικὸ στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου. Μονάχη ἔγνοια ἡ γλώσσα μου στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου», από τό «Ἄξιον Ἐστί».

Ep.Peripatitis@gmail.com